Logo koudekerke.info
voor 600 | 600-1200 | 1200-1650 | 1650-1800 | 1800-1850 | 1850-1900 | 1900-1940 | 1940-1944 | 1944-heden
algemeen
buitenplaatsen
ontwikkeling dorp
infrastructuur
boerderijen
kustzone
wijk 't zand
- chineesche tuin
- poelendale

buitenplaats de chineesche tuin - buurtschap 't Zand te Koudekerke
Buitenplaats De Chineesche Tuin
 
FRAGMENT KAART MIDDELBVRGVM DOOR JOAN BLAEU IN 1652
1. FRAGMENT KAART MIDDELBVRGVM DOOR JOAN BLAEU IN 1652
Op bovenstaande fragment van de kaart van Joan Blaeu, getiteld 'Middelbvrgvm' anno 1652, is niet alleen de stad Middelburg te zien, maar zijn ook de hier direct omheen liggende buitenplaatsen en boerderijen afgebeeld bij het buurtschap 't Zand. Deze lagen in het Stadsambacht Middelburg, dat onderdeel was van het uitgestrekte grondgebied van Koudekerke. Op de plek die later als de 'Chineesche Tuin' zou worden aangeduid is dan al duidelijk sprake van bebouwing direct aan de Buitensingel en achter de boomgaard. Ook op de kaart van Christoffel Bernaerds uit 1641 was bebouwing aan de singel aangegeven met hierachter enkele boomgaarden.

Ruim honderd jaar later, in 1753, is op de onderstaande kaart van de gebroeders Hattinga op deze plek ook sprake van enkele boomgaarden en is een tuin met een vrij liggende laan te zien. De bebouwing achterop het terrein bestaat dan uit drie individuele gebouwen.
 
fragment kaart Hattinga met aangifte van het buurtschap 't Zand in 1753   fragment kaart Bernaerds  in 1641
2. FRAGMENT BUURTSCHAP 'T ZAND OP KAART GEBROEDERS HATTINGA IN 1753   3. FRAGMENT KAART BERNAERDS IN 1641
Op het kadastrale minuutplan van 1832 (zie afbeelding 4) prijkt tenslotte de intrigerende naam 'Chineesche Tuin'. Of de naam ook daadwerkelijk duidt op een Chinese tuin of de aanwezigheid van bijvoorbeeld een Chinees paviljoen is (nog) niet precies bekend. Chinese tuinen en paviljoens waren vooral in de tweede helft van de achttiende en negentiende eeuw populair bij eigenaren van buitenplaatsen. Zo is bekend dat op onder andere buitenplaats Sint Jan ten Heere een Chinees paviljoen stond en dat de eigenaren van deze buitenplaats op enig moment ook de 'Chineesche Tuin' te Koudekerke tot hun bezit konden rekenen. Of de kwalificatie 'buitenplaats' een terechte is, is nog maar de vraag. Vermoedelijk was de 'Chineesche Tuin' in Koudekerke een zogenaamd 'speelhofje', zoals er wel meer waren op Walcheren. Nader onderzoek zal dit moeten uitwijzen.
 
Opmerkelijk is de vermelding van een herberg met de naam de 'Chineesche Tuin' in het eerste kwart van de negentiende eeuw. Op 10 juni 1821 werd deze geopend en uit de aankondiging in de Middelbursche Courant van 9 juni 1821 blijkt, dat de herberg zich, net als het gelijknamige speelhof, bevond tussen de Vlissingse- en Langevillepoort. De Buitensingel was in die periode nog slechts sporadisch bebouwd, zoals te zien is op het kadastrale minuutplan uit 1832 waardoor het bijna niet anders kan dan, dat de herberg werd gevestigd op het voormalige speelhofje. De bebouwing direct aan de Buitensingel, die was aangegeven op eerdere kaarten, is dan reeds verdwenen.

Van herberg de 'Chineesche Tuin' zijn slechts enkele vermeldingen in oude kranten bekend, waardoor wordt aangenomen dat deze kort na het verschijnen van de laatste advertentie op 24 augustus 1822 ter ziele moet zijn gegaan. Enkele malen werd er een groot bal met 'illuminatie' georganiseerd door C.L. Mulder, die eerder ook herbergier in de naastgelegen herberg 'het Rozendaal' was.(1)
  Chineesche tuin aan de buitensingel te Koudekerke op het minuutplan D1 uit 1832
    4. CHINEESCHE TUIN OP MINUUTPLAN D1 1832
Bij de publicatie van de kadastrale perceelsgewijze leggers in 1832 blijkt Willem Versluijs (1798-1875) eigenaar te zijn van het (voormalige) speelhofje aan de Buitensingel.(2) Jonkheer Willem Versluijs zoals hij eigenlijk genoemd moet worden, werd op 3 november 1798 geboren als zoon van jonkheer mr. Marinus Emanuel Cornelis Versluijs (1752-1825 ) en Maria Petronella van de Brande (1766-1825 ). Maria was de dochter van de zeer bemiddelde mr. Johan Pieter van de Brande (1734-1793) die ondermeer de buitenplaats Sint Jan ten Heere in Aagtekerke bezat. Toen Marinus Versluijs en zijn echtgenote kort na elkaar, in 1825 overleden, lieten zij hun bezit na aan zun zoon Willem die vanaf dat moment vermoedelijk ook eigenaar van de 'Chineesche Tuin' in Koudekerke werd.

Willem Versluijs bewoonde Sint Jan ten Heere vanaf 1827 en verhuurde of verpachtte de 'Chineesche Tuin' aan Anthonij de Broekert (?-1831), die koopman in hout en bandstoffen was. Deze zal het pand omstreeks maart 1827 samen met zijn vrouw Jannetje Wisse hebben betrokken. Van hem is namelijk een advertentie bewaard gebleven in de Goessche Courant van 19 maart 1827, waarin hij zijn timmermanswinkel met schuur en woonhuis te 's Gravenpolder voor vijf jaar te huur aan bood.(3)

Omstreeks 1830 blijkt een deel van de gebouwen op de 'Chineesche Tuin' reeds in gebruik te zijn als bergplaats voor gezaagd beuken-, linden-, essen-, olmen- en eikenhout. Na het overlijden van Anthonij de Broekert in 1831 zette Jannetje Wisse met haar zoon de handel in houtwaren voort. In november 1832 verhuisde zij naar de Brakstraat (adres O267) in Middelburg. Haar dochter Tannetje was in 1824 gehuwd met koopman Marinus Meulblok, welke de handel in hout in november 1832 voortzette. Dit blijkt uit enkele advertenties waarin hij partijen hout te koop aangebood onder vermelding van de 'Chineesche Tuin'.(4) Vermoedelijk bewoonden Tannetje en Marinus vanaf toen ook het bijbehorende huis dat nog steeds eigendom was van jonkheer Willem Versluijs.

Willem Versluijs trouwde op 20 oktober 1836 opmerkelijk genoeg niet met een meisje van stand, maar met zijn 27-jarige dienstbode Elisabeth Cornelia Massee (1808-1891) die sinds 1828 bij hem in dienst was. Eén van de getuigen bij het huwelijk was Johan Willem Vijgeboom, die als tuinman werkzaam was op de buitenplaats in Aagtekerke. Het huwelijk bleef kinderloos.

Jonkheer Versluijs speelde een grote rol in de lokale kerkgeschiedenis omdat hij met zijn bezittingen en geld de bijeenkomsten van de Afgescheidenen steunde. Zij maakten zich in die periode los van de Hervormden maar werden door de overheid niet erkend en zelfs tegengewerkt. Op 28 augustus 1836 ging Versluijs over tot het stichten van een kerkelijke gemeente van afgescheiden gereformeerden op zijn buitenplaats Sint Jan ten Heere. Hij gaf daarbij toestemming om op zijn buitenplaats samen te komen. Ook de 'Chineesche Tuin' in Koudekerke werd door hem ter beschikking gesteld aan de gemeente ten bate van de zondagse bijeenkomsten. Die werden hierna georganiseerd in het woonhuis dat toen reeds door Jan Dirk Albert Vijgeboom, zoon van de tuinbaas Johan Willem Vijgeboom, werd bewoond. Deze Johan Willem Vijgeboom ging zelf in de wekelijkse diensten voor als oefenaar. Op 11 en 18 september 1836 wilde de kleine gemeente in één van de vertrekken van het niet al te grote huis op de 'Chineesche Tuin' bijeen komen. Men meende dat met het opgeven van de namen van de deelnemers en de tijden en plaats van samenkomst aan het gemeentebestuur, aan de opgelegde voorwaarden voor ongestoorde bijeenkomsten van meer dan twintig personen voldaan te hebben, het liep echter anders!

Toen op 11 september 1836 de onbezoldigde oefenaar van de Middelburgse gemeente, loodgieter Willem Brombacher, om tien uur 's morgens en drie uur 's middags ongehinderd voorging, werden de kerkgangers door het publiek uitgejouwd. Na geruchten, over de mogelijkheid op ernstiger ongeregeldheden, besloot de kerkenraad op het laatste moment de dienst op zondag 18 september niet door te laten gaan. Op die zondag bleken niet alle leden van de gemeente op de hoogte te zijn, waardoor zij om 10 uur toch bij de 'Chineesche Tuin' samenkwamen. Het publiek aldaar was zeer onrustig, praatte luid, lachte, klopte op de ramen en stootte tegen de deur van het huis. Er werd zo veel overlast veroorzaakt dat de godsdienstoefening niet behoorlijk ten einde kon worden gebracht en zelfs voortijdig afgebroken moest worden. 's Middags kwam men toch terug voor de dienst van drie uur die niet werd gehouden, echter ook de rustverstoorders waren toen in nog grotere getale ter plaatse. De opkomenden zaten nauwelijks en voorlezer, dhr Noels, moest nog beginnen, toen een groep al met veel lawaai het huis binnendrong. Stoelen en banken werden door elkaar gesmeten en door de ruiten naar buiten gegooid. De inventaris werd vrijwel geheel stukgeslagen en de aanwezigen werden 'uitgeranseld'. De burgemeester van Koudekerke, geassisteerd door gemeenteveldwachter Bastiaanse was snel ter plaatse maar keek de toestand lijdelijk aan. Voor de Afgescheiden bleef niets anders over dan een goed heenkomen te zoeken en voor de onruststokers om af te druipen. De namen van de kerkgangers werden door de gemeenteveldwachter genoteerd en bleven zodoende bewaard. Onder hen bevond zich als voorganger Ernst Moorhof en diaken Pieter Geelhoedt. Op 14 oktober 1836 werden niet de onruststokers maar de leiders van de 'ongeoorloofde samenkomst' evenals jonkheer Versluijs voor het gerecht gedaagd. Ze werden veroordeeld tot geldboetes van 25 en 100 gulden en de kosten van het proces. Dit betekende het einde van de religieuze bestemming van 'De Chineesche Tuin'.(5 en 6)

Het voormalige speelhofje bleef in de jaren erna nog wel als houtopslagplaats in gebruik tot op 24 november 1846 de percelen behorende bij de 'Chineesche Tuin' werden samengevoegd.(2) Jan Dirk Albert en zijn vrouw Anna Catharina Geertrui Vijgeboom verhuisden na de geboorte van hun dochter Lena op 4 augustus met de rest van het gezin naar Middelburg. In de periode erna werd er op de 'Chineesche Tuin' gesloopt en werd er direct aan de Buitensingel een nieuw woonhuis gebouwd. Op de veldminuut uit 1857 is de gewijzigde toestand te zien. Aan het eind van de negentiende eeuw, in 1897 om precies te zijn, werden er twaalf woningen gebouwd door de nieuwe eigenaar en timmerman Adrianus Pieter Overvelt, die in 1891 eigenaar was geworden van het woonhuis en de grond er achter.(2) De 'Chineesche Tuin' is dan inmiddels al voltooid verleden tijd.
 
BEBOUWING OP 'T ZAND AAN DE LANGEVIELESINGEL TE KOUDEKERKE OP MINUUTPLAN MIDDELBURG UIT 1857
5. BEBOUWING OP 'T ZAND AAN DE LANGEVIELESINGEL TE KOUDEKERKE OP VELDMINUUT MIDDELBURG UIT 1857

copyright © 2001-2024 Sjoerd de Nooijer
laatst bijgewerkt op: 31 05 2021

locatie:
Langevielesingel, Middelburg

bronvermelding:
tekst: Sjoerd de Nooijer
afb. 1: kaart blaeu, middelburg, 1652
afb. 2: atlas hattinga, deel 5, 1750
afb. 3: kaart bernaerds (ZA), 1641
afb. 4: minuutplan D, 1811-1832
afb. 5: veldminuut middelburg, 1857

geraadpleegde bronnen:
- Hendrikse, H. en Roose, J., Koudekerke in oude ansichten, Zaltbommel, 1975
- Zeeuws Archief (ZA)
- ZA, perceelsgewijze leggers
(toegang 2290, inv. nr 1473-1479)
- Koninklijke Bibliotheek
- www.zeeuwengezocht.nl
- www.kranten.kb.nl
- www.krantenbankzeeland.nl
- www.watwaswaar.nl

voetnoot 1:
bron: Middelburgsche Courant 9-6-1821, 3-8-1822, 25-5-1822 en 24-8-1822

voetnoot 2:
bron: Perceelsgewijze leggers Koudekerke (ZA)

voetnoot 3:
bron: Goessche Courant van 19-3-1827

voetnoot 4:
bron: Middelburgsche Courant 03-09-1831, 29-11-1832, 3-11-1832, 6-11-1832, 28-2-1833, 18-3-1834 en 24-7-1834

voetnoot 5:
bron: Koudekerke in oude ansichten, p.65<

voetnoot 6:
bron: De Zeeuw 5-5-1904 en 18-6-1904