1. GRAVURE
VAN PIETER BAST 'GEZICHT OP DE STAD MIDDELBURG' GEZIEN VANAF DE OUDE VLISSINGSEWEG
TE KOUDEKERKE
De Oude Vlissingseweg
vormde van oudsher de grens van het grondgebied van Koudekerke. Hier verrezen
aan weerszijden van de weg diverse kleine buitenplaatsen waarvan Essenvelt
en De Parel in Koudekerke lagen. Buitenplaats De Parel blijkt te zijn voortgekomen
uit bebouwing behorende bij een oliemolen,
die zeker voor 1750 moet zijn ontstaan en mogelijk zelfs al voor 1655. In
dat jaar wordt de Visscher-Roman Atlas vervaardigd en wordt er op de bewuste
plaats al een molen aangegeven. In 1750 wordt door cartograaf Hattinga tenslotte
een oliemolen beschreven, welke op dezelfde plek wordt afgebeeld en waar
later in aktes over een molen met de naam 'De Paerel' wordt gesproken.
Op 7 juni 1767 verschijnt in de Middelbursche Courant een advertentie waarin
wordt aangekondigd dat op 3 september 1767 's middags om 2 uur in de herberg
'De Zeven Sterren' op Den Gooten Abeele, een oliemolen, genaamd 'De parel'
met pakhuizen, twee 'knegtswooningen', alsmede het 'annexe Speelhof', met
huis en landerijen wordt verkocht met een grootte van 1 gemet en 277 roeden
'haaimanland', gelegen onder Koudekerke aan de Straatweg tussen de steden
Middelburg en Vlissingen. Bij de verkoop waren de toebehoren en gereedschappen
van de molen en losse goederen van huis en hof begrepen. Hierbij werd vermeld,
dat deze acht dagen van te voren bezichtigd konden worden "ten
Huize van Monsieur Laurens der Kinderen, op den Olymolen voornoemd".(1)
Op 23 oktober 1767 blijkt de verkoop van Laurens Derkinderen van een huis,
land en een oliemolen genaamd 'De Paere' voor £ 2766:13:4 aan Engelbert
Johan van der Mandere een feit te zijn.(2)
Verder is er een akte uit 1796 waarin een oliemolen met de naam 'De Paerel'
wordt verkocht aan Cornelis Nousen(3) voor
837 Vlaamse ponden(4) en op 23 september 1797
blijkt bij de verkoop van de oliemolen en bijbehorende gebouwen dat de naam
De Parel (zonder e) wordt gebruik voor vermoedelijk weer dezelfde molen
die wordt aangeduid als een "Zeekere Olymolen
de Parel met deszelfs pakhuysen, en twee knegts wooningen als mede Een Speelhof
met deszelfs huysinge en Landerijen ter Nombre van 495 Roeden, idem nog
102 Roeden, samen 1 gemet 277 Roeden".
2. FRAGMENT
ATLAS HATTINGA MET OLIEMOLEN DE PAREL EN OMLIGGENDE BEBOUWING IN 1750
Adriaan Hallfman
blijkt de nieuwe eigenaar van het complex te zijn, dat hij voor 1000 Vlaamse
ponden kocht.(5) In 1801 blijkt hij echter
failliet te zijn gegaan, waarna hij vertrok naar Zierikzee en daar als boekhouder
werkzaam was.(6) Zo werd De Parel op 23 april
1801 weer verkocht, dit maal aan Jacob van Driel en Hendrik van den Broecke
voor 1310 Vlaamse ponden.(7) Doordat van den
Broecke in hetzelfde jaar nog zijn deel van zijn eigendom aan van Driel
verkocht is bekend, dat dit toen werd aangeduid als: "daar
bevorens de Olymolen de parel op had gestaan", waaruit kan worden
opgemaakt dat de molen in dat jaar moet zijn gesloopt.
Na het vertrek van Hallfman werd op 7 mei 1802 ook een "Huys
met Schuure, Stallinge, Backeete, Speel en Moeshof" met een
oppervlakte van 2 gemeten en 288 roeden voor £ 569:3:4 verkocht aan
Johan Pieter Ermerins.(8) Ook dit eigendom
wisselde kort na de verkoop al weer van eigenaar als het in 1803 te koop
werd aangeboden. Uit die verkoop blijkt dat het huis de naam van de molen
heeft overgenomen: "De buitenplaats, genaamd de
Paerel, met Huizinge, schoone Moestuin en Weyland". De koper
was Willem Ermerins, die er 650 pond voor neertelde.
Op 13 januari 1820 volgt de volgende verkoop van buitenplaats De Parel,
ditmaal met bijbehorend pakhuis, waarvan in de Middelburgsche Courant op
1 januari 1820 melding wordt gemaakt. 's Middags om 12 uur werd in het 'Heeren
Logement van Oranje', in de Lange Delft te Middelburg ten overstaan van
notaris Johs. van den Broecke het volgende verkocht: "Een
Buitenplaats, genaamd De Paerel, staande en gelegen aan de Rijweg van Middelburg
naar Vlissingen, onder de gemeente Koudekerke wijk C. no. 60, met deszelfs
huizing, hoveniers-woning, zomerhuis en moestuin, bosch en boomgaard, groot
2 Gemeten 127 Roeden lands." tevens werd als tweede perceel
verkocht: "Een pakhuis, zijnde voorheen een Huis
geweest, staande en gelegen nevens gemelde Buitenplaats, en alzoo mede onder
Koudekerke, Wijk C. no 61."(9)
3. BUITENPLAATS DE PAREL
OMSTREEKS 1820
4. FRAGMENT KADSTRAAL MINUUTPLAN
1823
Het huis, dat als De Parel
werd aangeduid bij de verkoop in 1820, is dan nog de voorloper van het herenhuis
van buitenplaats De Parel, zoals die is afgebeeld op bovenstaande tekening
in oostindische inkt. Deze is in het bezit van het Zeeuws Archief en is
gedateerd op 1820, waarschijnlijk nadat het verkocht is en tot een statig
herenhuis werd verbouwd. De empirische voorgevel bestond uit vier traveeën
en was voorzien van een fronton en steile kap. Opvallend is de hoge eerste
verdieping ten opzichte van de beganegrond. Op het originele exemplaar van
de afbeelding blijkt een nieuwe voorgevel over de oude gevel te zijn geplakt.
Het oudere huis moet dus zijn uitgebreid door er omstreeks 1820 een tweede
woonlaag aan toe te voegen waardoor het geheel een statige uitstraling kreeg
en de vrij opmerkelijke verhoudingen in de gevel zijn ontstaan. De beplanting,
die rond de buitenplaats staat aangegeven, is blijkbaar net aangeplant,
vermoedelijk in de Engelse landschapsstijl. Het kadastrale minuutplan uit
1823 toont namelijk een vijver waarvan de vorm sterk doet denken aan die
stijl. Aan de straatzijde stonden drie stenen palen voor het grote en het
kleine ijzeren hek. O de middelste paal stond "De" en op de laatste
"Parel".
Uit stukken van notaris Johannis van den Broecke blijkt dat de buitenplaats
De Parel in 1826 werd verkocht door Abraham van den Broecke aan Wilhelmus
van Uije. Het geheel werd bij de verkoop als volgt omschreven: "...Buitenplaats
genaamd de Paerel met deszelfs Heerenhuis, hovenierswoning en verderen gevolge
staande en gelegen aan de Rijweg naar Vlissingen, onder Koudekerke Wijk
C 60 en 61 voor de somma van vierduizend gulden."
Op buitenplaats De Parel werd neogotiek toegepast. De Middelburgse eigenaar
en uitgever Hendrik Adriaan Abrahams, liet tussen 1832 en 1844 vele 'veranderingen
tot verbetering en verfraaiing van dat buitenverblijf' aanbrengen. Daaronder
viel ook een wijziging van de tuinmanswoning aan de weg. Hij noteerde als
een van de activiteiten: "Het achter gedeelte
van de tuinmanswoning van boven doen veranderen door het inzetten van een
kerkraam en het aanbrengen van een op hout geschilderd torentje met windvaan."
Hiermee werd vrijwel zeker gedoeld op een neogotisch stijl.(10)
Het neo-gotische kerkraam staat afgebeeld op de later in dit artikel geplaatste
foto's. De geschilderde trompe-l'oeil was een bijzonderheid op Walcheren.
In 1876 werd door notaris D. Verhulst op buitenplaats De Parel een openbare
verkoop georganiseerd van allerhande landbouwwerktuigen, wagens en vee.
Hiervoor werden pamfletten verspreid waarop H. Ingelse als bewoner van de
buitenplaats werd vermeld. Op 4 juli 1895 werd aangekondigd, dat op 25 juli
van dat jaar buitenplaats 'De Parel' in de Sociëteit 'De Vergenoegdoening'
aan de Groote Markt te Middelburg, door notaris Huvers verkocht zou worden
in verschillende percelen, gelegen aan de Ouden Vlissingschen Weg, gemeente
Koudekerke. In de advertentie werd opgemerkt, dat het bijzonder geschikt
was voor 'Hoveniering'. In een tweede advertentie in de Middelburgssche
Courant op 09-07-1895 werd de buitenplaats nader beschreven als "geschikt
voor zomer- en winterverblijf en bestaande in Heerenhuis met tuinmanswoning,
koepel, tuinhuis, broeikassen met verwarmingsbuizen en verdere gebouwen;
met fraaien tuin, waarin zeer vele fijne vruchtboomen en sierplanten, wandelbosch,
goudvischvijver en moestuin, samen groot 1 hectare, 93 aren, 87 centiaren."
Bij de uiteindelijke verkoop op 25 juli bleek buitenplaats De Parel opgesplitst
te worden tussen twee nieuwe eigenaren: Eigenaar van buitenplaats "De
Parel" werd de heer L. Sturm uit Oost-Souburg. Hij kocht het heerenhuis
en erf, etc, etc, groot 53 a. en 80 ca. voor f 2482,-. De heer W. Stoof
uit Middelburg werd bij deze verkoping eigenaar van vrijwel alle overige
percelen: Het bos en de tuin, groot 38 a. 70ca. voor f 240,-; Het huis,
koetshuis en erf, samen groot 4a. en 7 ca. voor f 1680,-; Een hofstede met
woonhuis, schuur en tuin, samen groot 37a. 30ca. voor f 2425,-. Deze laatste
hofstede bestond uit een "dubbel woonhuis, schuur
en erf, benevens, tuin, bouw- en weiland, staande en liggende aan den Ouden
Vlissingschen Weg, in de gemeente Koudekerke". Het moesland
en bos van 97a. en 30ca. werd bij de verkoping opgehouden.(11)
Op 18 mei 1905 blijkt de buitenplaats wederom onderwerp van openbare verkoping,
als deze samen met twee andere huizen met erven te koop wordt aangeboden.
De buitenplaats wordt dan door notaris J.W. Verhulst als volgt op een pamflet
beschreven: "Het buitenverblijf 'De Parel', bestaande
in huis, stal, erf, tuin, boomgaard en moesland, staande en liggende aan
den Ouden Vlissingschen weg, in de gemeente Koudekerke nabij Middelburg,
gemerkt C nummer 149, kadastraal aldaar bekend sectie D nummer 1069, groot
53 aren 80 centiaren".(12) Willem
Wilderom werd in 1905 de nieuwe eigenaar. Hij liet er in 1906 een koetshuis
met annex stalling en koetsierswoning bouwen.
In de Middelburgsche Courant van 21 maart 1919 wordt aangekondigd, dat notaris
A. de Neeling, te Middelburg, voornemens was om op 31 maart 1919, op 'den
Huize De Parel' aan de Ouden Vlissingschen Weg, gemeente Koudekerke, en
bewoond door den Heer W.M. Wilderom, publiek enkele kalfdragende koeien,
drachtige zeugen, loopvarkens en biggen te verkopen en verdere diverse andere
landbouwgereedschappen.(13)
Willem Wilderom staat op onderstaande foto met bolhoed en pijp afgebeeld
voor het bijzondere raam in de serre. Voor hem zit zijn echtgenote, omringd
door familie en kennissen uit Goes. Links in klederdracht poseert de werkster
met haar dochtertje.
5. FAM WILDEROM MET
VRIENDEN EN FAMILIE VOOR DE PAREL (CIRCA 1920)
6. FRAGMENT TOPOGRAFISCHE KAART
1949
Willem Wilderom heeft tot
1922 op 'De Parel' gewoond want op 8 april 1922 wordt de huisraad te koop
aangeboden wegens zijn vertrek naar St. Laurens.
Hij liet het bijzondere raam overbrengen naar zijn nieuwe woning aan de
Noordweg aldaar. In de jaren hierna werd De Parel aan diverse bewoners verhuurd.
Op 13 september 1933 prijkt in de Vlissingse Courant een advertentie, waarin
het buiten te koop (of eventueel te huur) wordt aangeboden. De buitenplaats
is, volgens de adverteerder, voorzien van vaste wastafels en elektriciteit,
iets wat voor de oorlog nog geen vanzelfsprekendheid was en heeft een omvang
van 6050m2. De Parel werd te koop aangeboden door 'Willemsen's Woningb.'
en zou vanaf 1 februari 1934 betrokken kunnen worden. Of het toen verkocht
werd is niet duidelijk. Zeker is dat het op 27 september 1934 opnieuw te
koop werd aangeboden en toen inclusief de tuin, boomgaard en watergang aan
den Ouden Vlissingschen weg voor f. 4.800,- werd verkocht aan de heer J.K.
Crucq J.Kzn. Hij was timmerman en aannemer wonende te Arnemuiden en was
de laatste eigenaar.(14)
Omstreeks 1930 is onderstaande foto gemaakt, met hierop afgebeeld: David
Coppoolse (zittend in stoel), Trijntje Coppoolse-Roos (staand met in haar
armen Ida Janet Copoolse), Maatje Reinette Coppoolse (vooraan op de vliegende
Hollander), Reinette Arine Coppoolse (achter haar op een hobbelpaard) en
een kindermeisje (naam onbekend).(15)
Uit de Middelburgsche Courant
van 3 januari 1935 blijkt namelijk dat De Parel enkele dagen ervoor (in
1934) vrijwel geheel was gesloopt en dat ook de oude bomen ervoor waren
geveld. Het artikel vermeld ook dat het pand de laatste jaren weinig onderhoud
had gekregen.(16) De bouwmaterialen werden
in de weken erna verkocht en daarmee was De Parel verdwenen.
Wat tegenwoordig nog herinnert aan De Parel is een zijstraat van de Oude
Vlissingseweg, welke is vernoemd naar de voormalige buitenplaats: Parelwegje.
7. BUITENPLAATS DE PAREL
VOOR DE SLOOP IN 1934 (N197)
OPROEP:
IK BEN NOG OP ZOEK NAAR MEER BEELDMATERIAAL EN INFORMATIE OVER DE PAREL
WEET U WIE ER OP FOTO'S STAAN AANGEGEVEN? DAN HOOR IK HET GRAAG!
bronvermelding:
tekst: Sjoerd de Nooijer
afb. 1: beeldbank ZA ZI-II-0224
afb. 2: atlas hattinga, deel 8, 1750
afb. 3: beeldbank ZA HTAM-200
afb. 4: minuutplan D, 1811-1832
afb. 5: archief Jan Roose
afb. 6: topografische kaart, 1949
afb. 7. Karel Noorlander
geraadpleegde bronnen:
- Broeke, M. van den, Stucwerk en spitsbogen, De consistorie van Koudekerke en neogotiek op Walcheren, De Wete nr. 3, 2009
- Kaljouw, J., Van Zorgvrij tot Buitenrust, buitenplaatsen en herenhuizen langs de Oude Vlissingseweg, De Wete nr. 3, 2007
- Broeke, M. van den, Rust en werk, bedrijfsgebouwen met buiten- verblijven op Walcheren, De Wete. nr. 4, 2007
- Sijnke, P., De Parel, De Faam/De Vlissinger, 4 september 1985
- Roose, J., Molens en molenaars van Koudekerke, Koudekerke, 1983
- Roose, J. en Hendrikse, H., Koudekerke in oude ansichten, Zaltbommel, 1975
- Atlas Hattinga, Kaart van Walcheren [blad 8], (1750), inv. nr. 23
- Zeeuws Archief (ZA)
- Koninklijke Bibliotheek
- www.kranten.kb.nl
- Zeeuwse Bibliotheek (ZB)
- www.krantenbankzeeland.nl
- www.zeeuwengezocht.nl
- www.watwaswaar.nl
